Hulusi Şimşek*
Giriş
Emekli örgütlerini iki başlık halinde inceleyebiliriz: 1-Sendikalar 2-Dernekler
Emekli örgütlerini incelerken çalışanların emekli oldukları Sosyal Güvenlik kurumlarına ve o alandaki gelişmeye göz atmamız gerek.
01 Ocak 1946’da işçiler için SSK, 1972’de esnaflar için BAĞ-KUR ve 01.01.1950 tarihinde yürürlüğe giren 08.09.1949 tarihli 5434 sayılı kanunla kamu çalışanları için kurulan Emekli Sandığı ile emekliler işçi, esnaf ve memur emeklisi şeklinde üç parçaydılar. Bu üç parçanın dışında, bankalarda çalışanlar için ayrı uygulama yapıldı.
16 Mayıs 2006 tarihinde kabul edilen 5502 sayılı yasa ile sosyal güvenlik kurumları tek bir çatı altında birleştirilerek Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) oluşturuldu.
İşçiler 1894’te Amele-i Osmani Cemiyeti adıyla ilk örgütlenmeyi gerçekleştirse de cemiyet kısa sürede hafiyeler tarafından tespit edilip dağıtıldı. 1938’de komünizme karşı duyulan büyük korkudan dolayı çıkarılan Cemiyetler Kanunu ile sınıf esasına dayalı örgüt kurulması yasaklandı.
1947 yılında 2. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan konjonktürün de etkisi ile oldukça geri de olsa 5018 sayılı işçi ve işveren sendikaları ve sendika birlikleri hakkında kanun kabul edildi. Bu sayede daha önce kurulan bazı işçi dernekleri ve işçi kulüplerinin bir bölümü sendikaya dönüşerek işçiler sendika hakkına kavuştular.
28 Mayıs 1990’da biz memur değiliz, kamu çalışanıyız diyen bir gurup öğretmenin Eğitim-İş’i, ardından da Eğitim-Sen’i ve belediye çalışanlarının da Tüm Bel-Sen’i kurmasıyla başlayan süreç neticesinde 08.08.1995’te Kamu Emekçileri Konfederasyonu (KESK) ile de kamu çalışanları sendikal haklarına kavuştular.
16 Mayıs 2006’da Sosyal Güvenlik Kurumları tek çatı altında birleştirilmeden 11 yıl önce kurulan DİSK Tüm Emekliler Sendikası, hangi emekli kurumundan olursa olsun, emeklilerin sorunları ve muhatapları aynı diye SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı emeklilerini, bunların dul ve yetimlerini aynı sendika çatısı altında örgütleyerek tüm emeklilerin birleşik örgütlenmesinden yana tavır koymuştu.
16 Mayıs 2006’da SGK’nın oluşumu, emeklilerin tek çatı altında örgütlenmesinin doğruluğunu gösterdi.
SGK’nın oluşumu üzerine sadece emeklileri içerisinde örgütlenen emekli dernekleri tüzüklerinde gerekli değişikliği yaparak BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı emeklilerini ve SGK’dan dul ve yetim maaşı alanları da üye yapmaya başladılar. Kimileri zamanla isimlerini de değiştirmeye başladı. Örneğin 920.000 üyesi ile en büyük emekli örgütü olan ve 1970 yılında İşçi Emeklileri Cemiyeti adıyla kurulan dernek ismini önce Türkiye İşçi Emeklileri Derneği olarak, sonra da Ekim 2009’da topladığı 19. Olağan Genel Kurulunda ülkedeki tüm emekli, dul ve yetimleri kapsamak için aldığı kararla bir daha isim değişikliği yaparak ismini ‘TÜM EMEKLİLER DERNEĞİ’ kısa adıyla TÜED olarak değiştirdi.
Buraya kadar yaptığım sunumda görüldüğü gibi Türkiye’deki emekli örgütlülüğü zamanla tüm emeklilerin ortak örgütlenmesinde ortaklaştı. 2. başlığa, Emekli Derneklerine tekrar gelince başka bir ortaklaşmanın başladığını göreceğiz.
1-) SENDİKALAR
DİSK TÜM EMEKLİLER SENDİKASI
Türkiye’de emekliler ilk kez 12 Temmuz 1995 yılında DİSK öncülüğünde İbrahim Şahin başkanlığında Tüm Emekliler Sendikası adıyla bir sendika çatısı altında örgütlendiler.
22 Ağustos 1997 tarihinde yani sendikanın kuruluşundan iki yıl bir ay on gün sonra İçişleri Bakanlığı Kadıköy Bölge Mahkemesine DİSK Tüm Emekliler Sendikası Kadıköy Şubesinin tavsiyesi için başvurdu. Konu çok uzun olduğu için atlayarak geçiyorum. Bu tarihten sonra idarenin baskıları artarak devam etti. İdarenin baskıları on yıl sonra sonuç verdi. 9 Ekim 2007 tarihinde Ankara Yüksek Mahkemesi Yargıtay Kararına uydu. 28 Ocak 2008’de Yargıtay kararı onaylandı. Sendikanın karar düzeltme başvurusu 5 Mayıs 2008’de reddedilince Türkiye’de iç yolları tükendi.
İç hukuk yolları tükenince sendika 18 Haziran 2008’de AİHM’e başvurdu. Tarihinde yedi yıldan uzun sürmüş bir dava olmadığını bildiğimiz AİHM, dokuz yıl, on ay süren bir yargılama neticesinde, 10 Nisan 2018 tarihinde talebin kabul edilemez olduğuna hükmetti.
AİHM kararı resmi dili olan Fransızca olarak bir ay, yedi gün sonra 17 Mayıs 2008 tarihinde taraflara yazılı olarak tebliğ etti ve aynı anda sitesine Fransızca ve Türkçe olarak koydu.
AİHM bu kararı yargılama başlarken taraflara bildiriyor. Yani her kararı hem resmi dili olan Fransızca ile hem de o ülkenin dili ile yukarıda da bahsettiğim şekilde tebliği ediyor.
12 Temmuz 1995 tarihinde Türkiye’nin ilk emekli sendikası olarak kurulan Tüm Emekler Sendikası çok kısa bir şekilde özetlediğimiz bu süreçte yirmi iki yıl on ay on yedi gün süre sonra 17 Mayıs 2008’de sonlanmış oldu.
Genel başkan ve genel başkanın kardeşi olan sendikanın avukatı tarafından bazı MYK üyeleri sendikanın tüm üyeleri ve üst kuruluş DİSK yönetim kurulu üyelerinden on ay kadar saklanan karar üç üyenin AİHM’e yazdığı dilekçeye verilen cevap sayesinde öğrenildi.
(Yazının 2. Kısmı sonraki sayılarımızda yayınlanacaktır.)
* Tüm Emekli-Sen Çankaya Şube Başkanı
** Bu yazı İKEP merkezi bülteni Paydos’un Aralık 2022 tarihli 10. sayısında yayınlanmıştır.
*** Yazının ikinci kısmı şurada yayınlanmıştır.