Moskova ve Saint Petersburg Kuryeler Sendikası 20 Aralık 2022 günü greve gitti. Daha önce de yemek sevkiyatı yapan kuryeler için grev kararı alınmıştı. Direnişin bu yeni aşaması Rusya’da yemek sevkiyatı piyasasında yaşanan tekelleşmenin sonucu olarak yaşandı. Birkaç ay önce Yandex ve Mail.ru bilişim şirketleri varlık takası için anlaşmışlardı ve bu işlem esnasında Yandex şirketi haber uygulamaları ve video barındırma sitesi Zen’in sahibi olan Delivery Club service’i satın aldı. Bu alımlar Yandex’in piyasanın %77’sini denetleyerek tekel haline gelmesi ile sonuçlandı.
Kurye sendikasının faaliyetleri 2020 yılında, Delivery Club çalışanlarının ücretlerini almasında gecikme yaşaması sonucunda başladı. Şirketin çalışanlarına yaklaşık 30 milyon ruble borcu birikmişti. Aktivist Kirill Ukraintsev ve informel sektör kurye lideri Saeed Shamkhalov’un yardımıyla, işçiler greve çıkmış ve başarı elde etmişlerdi. Grev Delivery Club şirketini çalışanlarının taleplerini karşılamaya zorlamıştı. Bu olay şirketin işçilerin taleplerini bastırabilmek için hükümetten yardım talep edebileceğini gösterdi. Saeed Shamkhalov bundan kısa bir süre sonra bir polis aracında dövüldü.
Sendikanın başarı elde ettiği kimi kampanyalar şunlar oldu:
2020 yılı Aralık ayında şirket çalışanlarına kışlık üniforma vermeyi kabul etmedi. Bu durum karşısında sendika sosyal medya üzerinden bir dayanışma kampanyası başlattı. 2021 yılı Ocak ayında Delivery Club işçilerin taleplerini kabul etmek zorunda kaldı. Şubat ayında sendika Soçi şehrinde Yandex.Food şirketi tarafından işten çıkartılmış olan 11 işçinin işe geri alınmasına yardım etti. 2021 yılı Aralık ayında sendika bir başka dağıtım şirketi olan Samokat’ın, yine birikmiş ücret alacakları olan St. Petersburg’daki işçilerini desteklemek için bir başka başarılı sosyal medya kampanyası yürüttü.
Yürütülen bir dizi başarılı kampanyanın ardından Kurye sendikası şirketlerin korktuğu bir güç haline geldi. 2022 yılı Nisan ayı sonunda Moskova dağıtım işçileri yeni bir iş bırakma eylemi kararlarını duyurdu. Bu sefer Delivery Club idareyi yardıma çağırmaktan çekinmedi. Ve Rusya vatandaşlarının eylem haklarını sınırlandıran yeni bir dizi yasa devreye girdi. Şirket sendikayı kalbinden vurdu; Kirill Ukraintsev tutuklandı. Altı aydan uzun süredir de hapiste. Ancak sendika, kısa bir kesintinin ardından faaliyetlerine devam etti.
Bugün yaşananlara geri dönersek; Yandex şirketi başta eski Delivery Club kuryelerine eski işverenlerinin tasfiyesi öncesinde aldıkları aynı asgari ücretleri ödeme sözü vermişti. Ancak birkaç hafta sonra bu sözden dönüldü ve ülke çapında tüm kuryeler yeni gerçeklik ile yüzleşti. Resmi olarak Yandex işçisi oldukları andan itibaren asgari ücret seviyeleri yarı yarıya düştü! Bu yetmiyormuş gibi çalışanlara artık teknik destek biriminin işgücüne destek hizmeti vermek için yeterli olmadığı ortaya çıktı. Kuryeler destek taleplerinde saatler boyunca, hatta bazen 2-3 gün boyunca destek hizmeti alamadılar. Ve bu durumda yaşanan sipariş iptallerinin tüm kabahati kuryelere yüklendi. Her bir kurye üzerinden daha fazla kar elde edebilmek için Yandex bir inovasyon getirdi, “çoklu-siparişler.” Bu bir kuryenin tek bir seferde 3 siparişi taşıması anlamına geliyor. Ve hayır; bu siparişlerin hepsinin sevk edilecekleri noktaların aynı bölgede olması gerekmiyor… Yeni sistem kuryelerin kasabaları veya şehirleri boyunca yürüyerek, bisikletle veya scooter ile dolaşmalarına sebep oluyor. Yağmurda veya karda, nadiren itiraz etme hakları olan adaletsiz cezalar sebebi ile ücretlerinin büyük kısmını kaybetme tehdidini yaşıyorlar. Bazı günler vardiyalarının sonunda işleri evlerinin onlarca kilometre ötesinde bitiyor. Dahası bu kuryelerin hepsi resmi olarak istihdam ediliyor değiller. Bu da ücretli izin, hastalık izni ve doğum izni haklarının olmaması anlamına geliyor. Ve en önemlisi de bir kurye işten çıkartılacağı zaman Yandex bu kişiyi uygulamada kara listeye koyabiliyor ve bu durumda işe iade hemen hemen imkânsız hale geldiği gibi işçilerin hak arama eylemleri daha zorlaşıyor. Yandex bu şekilde itaatkâr olmayan işçilerden kurtulabiliyor.
Aynen daha önce Delivery Club’ın yaptığı gibi, bir başka olayda Yandex de kolluk güçlerini yardıma çağırdı.
7 Aralık 2022 tarihinde Moskova’daki kuryeler bir Duma vekili ile bir toplantı yapacaklarını duyurdular. Kuryeler bu toplantı için toplanmaya başladıkları esnada, polisin o civarda beklediğini gördüler. Polis toplantıya gelen herkesin kimliklerini kontrol etmek konusunda ısrarcı oldu. Elbette aslında bunun bir yasal dayanağı yoktu. Bunun sonucunda güvenlik güçleri kuryelerin bir başka lideri hakkında bilgi edinmiş oldu. Toplantı sonrasında evine dönerken Saeed Shamkhalov bir sivil polis tarafından takip edildi. Bir iş bırakma kararı duyurulmasının ardından Yandex birden kimi bonus programları için ekstra bir 70 milyon ruble buldu. Buna karşın, grevin ilk gününde, şirket yeterli sayıda kurye bulamadı. Bu durum karşısında Yandex’in yeni adımı geldi. Bir sebeple kuryelerin ücretlerine ödenemeyecek olan bu ilave para medya kampanyalarına harcandı: Yandex müşterileri ve henüz greve katılmamış olan kuryeleri grevin başarısız olduğuna inandırmaya çalıştı. Oysa bu grev daha sadece başlangıç. Bu denli güçlü bir şirketle mücadele elbet kolay olmayacak. Ama sendika aktivistleri ve işçiler mücadeleden vazgeçmeyecekler.
* Editör Notu: Bu yazı Rusya’da yaşayan ve politik atmosfer nedeniyle kimliğini gizlemek durumunda kalan yoldaşlarımız tarafından İngilizce kaleme alındı. İKEP olarak çevirdik.
** Bu yazı İKEP merkezi bülteni Paydos’un Ocak 2023 tarihli 11. sayısında yayınlanmıştır.